Ik zit achterin het vliegtuig als de piloot aankondigt dat we de maximale hoogte hebben bereikt. Een van de bemanningsleden staat op en schuift – ietwat theatraal – de zijkant van het vliegtuig open. Met z’n tweeën schuifelen we naar de open deur. Als het op mijn beurt aankomt, sta ik op de rand van een hoogteverschil van twee mijl, ik ben doodsbanger dan ooit.
Gelukkig ben ik als eerste springer vastgebonden aan een ervaren parachutist die ons naar beneden zal leiden. Ik hoef niet eens de volgende stap te zetten. Maar mijn brein schreeuwt tegen me dat ik er niet mee door moet gaan. Achter me trekt mijn instructeur zachtjes mijn hoofd naar achteren zodat ik zijn geruststellende woorden over de bulderende wind heen kan horen. Ik klem mijn tanden op elkaar, haal diep adem en we tuimelen naar voren in de frisse stromende lucht.
Antwoorden op enkele van de belangrijkste vragen in de psychologie kunnen worden afgeleid uit situaties als deze. Wat is stress? Waarom voelen we het? En hoe kunnen we daar beter mee omgaan?
Onderzoekers hebben niveaus van stresshormonen bijgehouden bij beginnende en ervaren parachutespringers. Op het second van springen ervaren freshmen zeer hoge niveaus van stress, zowel subjectief (“Oh god, wat ben ik aan het doen?”) als objectief, gebaseerd op niveaus van stresshormonen. Ervaren parachutisten, zoals de instructeur, vertonen daarentegen ook een piek in stresshormonen, maar ze raken niet in paniek.
De onderzoekers concluderen dat eExperienced-parachutisten beter in staat zijn om ermee om te gaan, omdat hun eerdere ervaring betekent dat ze de stress waarmee ze worden geconfronteerd, cognitief opnieuw kunnen beoordelen en stressvolle situaties opnieuw kunnen omschrijven als uitdagingen. De eerste keer dat ik uit een vliegtuig sprong, ging dit mij te boven. Maar tijdens het onderzoeken van mijn nieuwste boek, Upshift, dat gaat over prestaties en creativiteit onder druk, leerde ik dat we allemaal dit aangeboren vermogen hebben en dat we het kunnen ontsluiten en verbeteren door bewuste inspanning en oefening.
Als het mijn beurt is om te springen, sta ik op de rand van een hoogteverschil van drie kilometer, ben ik doodsbanger dan ooit tevoren
Telkens wanneer we met een stressvolle situatie worden geconfronteerd, brengen we iets in gevaar: middelen, relaties, resultaten of reputatie. Er staat iets belangrijks op het spel. Bij het managen van de situatie stellen we onszelf vragen: hoe groot is dit risico voor mij? Is het goedaardig of zelfs potentieel positief? Kan het mij schade of verlies bezorgen? Kan ik het aan?
Psychologen noemen dit een ‘stressbeoordeling’. Onze stressbeoordelingen zijn gebaseerd op de dingen die we in een bepaalde situatie ervaren, op onze onmiddellijke zelfevaluatie en op herinneringen aan hoe we met soortgelijke situaties omgingen. Het is niet zo dat ervaren parachutisten de vlinders niet voelen, ze laten ze gewoon in formatie vliegen.
Dit geldt niet alleen voor parachutisten. In een gerelateerd onderzoek door onderzoekers van de Universiteit van Toronto in 2010 onderging een groep spoedeisende artsen en chirurgen een reeks reanimatiescenario’s, waarvan sommige meer kritieke noodsituaties dan andere. Naast het verzamelen van informatie over de gemoedstoestand van de deelnemers met betrekking tot de taken voor en na de oefeningen, volgden de onderzoekers ook hun cortisol en uiterlijke fysieke tekenen van stress tijdens de oefeningen.
De resultaten waren opmerkelijk. Deelnemers die de taken als bedreigingen beschouwden, hadden hogere niveaus van cortisol en waren meer gestrest. Bij degenen die de taken als uitdagingen beschouwden, was dit daarentegen niet het geval – en hun prestaties waren duidelijk beter.
Dat is niet alles. Bij parachutisten, die acute en periodieke stress ervaren, is een ander en fascinerend impact waargenomen. De pieken in stress blijken juist gunstige effecten te hebben. Onderzoek in het leger wees uit dat first timers na hun eerste parachutesprong hogere niveaus van natuurlijke “killercellen” hadden, die fundamenteel zijn voor onze immuunrespons op infectie, in vergelijking met soldaten die niet waren geselecteerd voor de sprong. Deze immuunboost is gekoppeld aan het diepe gevoel van opgetogenheid en vitaliteit dat veel springers daarna voelen.
Twee van de meest verrassende boodschappen die de afgelopen jaren uit de stresswetenschap naar voren zijn gekomen, zijn dat onze ervaring en mentaliteit een diepgaand impact hebben op onze stressreacties – en dat bepaalde hoeveelheden stress zelfs goed kunnen zijn voor onze gezondheid en prestaties.
Neurowetenschapper die psycholoog is geworden Ian Robertson begrijpt dit zowel van binnen als van buiten onze hersenen: de {hardware} van onze neurale structuren en processen, en de software program van onze geest. Zoals hij het uitlegt, verhogen alle vormen van mentale uitdaging de niveaus van adrenaline, het vecht- of vluchthormoon, in onze hersenen. Er is een goede plek voor optimale prestaties – eustress genaamd – waar hogere niveaus van adrenaline niet alleen het cognitief functioneren verbeteren, maar ook de hersenen helpen nieuwe verbindingen en nieuwe hersencellen te vormen.
Dit verklaart waarom stress, op gematigde niveaus, emotionele, cognitieve en fysieke voordelen heeft. Zoals Robertson het verwoordt: “Sommige tegenspoed lijkt essentieel in het leven, zodat individuen gewoonten kunnen aanleren om met stress om te gaan.” De sleutel hiervoor is het proces van cognitieve herwaardering, dat leidt tot optimalisatievan stresshormoonspiegels in de hersenen.
Logisch dat het allemaal om balans draait. Te veel – of te weinig – stress is slecht voor je, maar de algemene kennis heeft de psychologische wetenschap niet ingehaald. Voor de meesten van ons is zelfs het woord stress een gruwel, het roept gevoelens op van overweldigd en gespannen zijn. Toegeven dat je stress ervaart, wordt geassocieerd met gevoelens van mislukking en ontoereikendheid. We besteden zoveel tijd aan ons zorgen maken over de buitensporige eisen die stress aan ons kan stellen, dat we niet profiteren van de voordelen, die etherisch en moeilijk te bevatten kunnen lijken.
Hiervoor bestaat een mooie metafoor die is ontleend aan de materiaaltechnologie van teflon en klittenband. De meesten van ons hebben een geest zoals Velcro voor de negatieve aspecten van stress, die lang na gebeurtenissen onder hoge druk bij ons blijven. Onze geest daarentegen is als Teflon voor de positieve aspecten, die maar al te snel kunnen wegglippen. De implicaties zijn verreikend en gaan verder dan excessive sporten zoals parachutespringen en hogedrukberoepen zoals noodhulp.
Toch kan het bekijken van stress als een uniform slechte zaak meer kwaad dan goed doen. Een krachtige illustratie hiervan komt uit de analyse van de Amerikaanse Nationwide Well being Interview Survey, de belangrijkste bron van informatie over de Amerikaanse burgergezondheid. Onderzoekers vroegen duizenden volwassenen hoeveel stress ze ervoeren en hoe schadelijk stress volgens hen was voor hun gezondheid.
Gedurende een periode van acht jaar werd dit gevolgd om te begrijpen welk impact de perceptie van stress had op de gezondheid van mensen. De conclusies waren verbluffend. Ze ontdekten dat hoge niveaus van stress het risico op voortijdige sterfte met 43% verhoogden – maar alleen onder degenen die geloofden dat stress schadelijk was. Mensen die stress als niet schadelijk beschouwden, liepen geen grotere kans om te sterven. Onderzoekers schatten dat in de jaren waarin het onderzoek werd uitgevoerd, de dood van 182.000 Amerikanen te wijten zou zijn geweest aan de overtuiging dat stress schadelijk was voor de gezondheid. Met meer dan 20.000 sterfgevallen per jaar tijdens de periode van het onderzoek, betekende dit dat negatieve percepties van stress de 13e belangrijkste doodsoorzaak zouden zijn geweest, vóór hiv/aids, moord en huidkanker. De onderzoekers concludeerden dat dit “aanzienlijke implicaties had voor theorieën over stress en gezondheid”, in het bijzonder dat “stressbeoordeling van cruciaal belang is bij het bepalen van de resultaten”.
Wat kunnen we doen, gewapend met deze kennis? Om te beginnen kunnen we meer leren over die goede plek en onze eigen stress-mindset aanpassen. In een onderzoek onder meer dan 300 medewerkers van een grote Amerikaanse financiële firma die een grote inkrimping doormaakte als gevolg van een recessie, kreeg één groep video’s te zien over hoe stress negatief is en problemen en ziekte veroorzaakt. Een tweede groep kreeg filmpjes te zien over de positieve aspecten van stress. De tweede groep rapporteerde een betere benadering van stress, verbeterde psychologische symptomen en betere werkprestaties. Alleen al het begrijpen van de wetenschap van stressreacties zoals ik ze hier heb beschreven, is een essentiële eerste stap naar het herformuleren van stress en druk.
Er is een goede plek waar stress helpt bij het vormen van nieuwe hersencellen
We kunnen ook onze vensters van tolerantie voor stress verbreden. Internet zoals bij het oefenen van brandoefeningen, kunnen we wekelijkse “stressrepetities” oefenen, waarin individuen en groepen nadenken over verschillende situaties onder hoge druk en manieren bedenken om door deze situation’s te navigeren. Na verloop van tijd zal onze stresstolerantie in het echte leven toenemen en zullen we merken dat we beter in staat zijn om onder hoge druk om te gaan om die goede plek van optimale prestaties te bereiken en te behouden. En dit kan niet alleen helpen in formele teamverbanden op het werk, maar ook in ons persoonlijk leven, met ons gezin of in andere relaties die regelmatig onder druk staan.
Final however not least kunnen we meer manieren verkennen om creatief op stress te reageren. Ondersteund door solide wetenschap, zijn er verschillende hulpmiddelen en methoden die we kunnen gebruiken bij onze pogingen om met stress en druk om te gaan. Eenvoudige hulpmiddelen zoals de “take a look at voor alternatief gebruik” – waarin u zich een reeks verschillende en ongebruikelijke toepassingen voorstelt voor alledaagse voorwerpen, zoals paperclips – kunnen bijvoorbeeld worden aangepast voor stressvolle situaties. Onderzoek in Australië heeft aangetoond dat brandweerlieden en noodhulpspecialisten die regelmatig dergelijke exams en variaties gebruiken, een vertienvoudiging zien van nieuwe en creatieve benaderingen in zoek- en reddingsscenario’s.
Misschien wel de belangrijkste boodschap is dat we, wanneer we met stress worden geconfronteerd, laborious moeten werken om ons niet te concentreren op de negatieve punten en op de keren dat we hebben gefaald. In plaats daarvan moeten we ons concentreren op alle keren dat we onder druk hebben gestaan en zijn geslaagd, en op de positieve dingen die zijn voortgekomen uit mislukkingen. Het regelmatig oefenen van deze alternatieve reacties kan de structuur van onze hersenen en onze gebruikelijke reacties daadwerkelijk veranderen. Het is het stressmanagement-equivalent van Londense taxichauffeurs die de “Kennis” beheersen. En voor de meesten van ons is dat waarschijnlijk beter dan uit een vliegtuig springen!
Opschakelen: druk omzetten in prestatie en disaster inCreativity van Ben Ramalingam is nu uit (William Collins, £ 22), verkrijgbaar bij guardianbookshop.com voor £ 19,36